Japonia jest znana na całym świecie z wysokiej efektywności i wydajności, filozofii życia i nowych technologii, ale to nie wszystko, z czym kojarzony jest kraj samurajów. Zjawisko Hikikomori (jap: ひきこもり lub 引きこもり), oznaczające odizolowanie od społeczeństwa, jest coraz powszechniejsze w Japonii.
Ludzie, których określamy mianem hikikomori, rezygnują z pracy lub nauki, trzymając się z dala od społeczeństwa – czasem miesiącami, a niekiedy przez długie lata. Problem ten jest na tyle poważny, że rząd Japonii od wielu lat prowadzi programy mające na celu jego rozwiązanie.
 |
| Fot. Wizualizacja pokoju hikikomori |
W artykule tym przyjrzymy się bliżej zjawisku hikikomori. Przedstawimy jego główne cechy, przyczyny powstawania, skutki dla jednostki i społeczeństwa, a także podejmiemy temat jego przedstawienia w kulturze masowej. Przeanalizujemy też podejście rządu Japonii do tego zaburzenia, oraz przyjrzymy się programom, które mają na celu rozwiązanie tego problemu. W końcu, omówimy perspektywę na przyszłość i wyzwania stojące przed Japonią w związku z problemem hikikomori.
Przede wszystkim zrozumiemy jakie przyczyny leżą u podstaw tego zjawiska, ale także poznamy objawy i skutki. Warto poznać tą mniej znana stronę Japonii i zrozumieć problem, który dotyka wielu osób w Kraju Kwitnącej Wiśni.
Czym jest zjawisko hikikomori i jakie są jego główne cechy?
Hikikomori to termin, który oznacza odizolowanie od społeczeństwa. Termin ten po raz pierwszy pojawił się w Japonii w latach 90-tych i od tego czasu stał się coraz bardziej powszechny. Osoby cierpiące na to zaburzenie rezygnują z pracy lub nauki, trzymając się z dala od społeczeństwa. Przyjęło się, że mianem hikikomori określa się osobę, u której wycofanie społeczne obserwowane jest przez co najmniej sześć miesięcy.
Hikikomori to zjawisko dotyczące głównie młodych ludzi, choć coraz częściej dotyka także starszych osób. W głównej mierze dotyka mężczyzn, wobec których w Japonii ma się większe wymagania. Szacuje się, że liczba osób cierpiących na hikikomori w Japonii wynosi od 1 do 1,5 miliona.
Przede wszystkim spójrzmy na wyniki badania rządu Japonii z 2018 roku, które wykazały, że 1,45% Japończyków w wieku od 40 do 64 lat zostało zaklasyfikowanych jako hikikomori. Według tych danych, szacuje się, że w Japonii jest około 613 000 osób w średnim wieku, które doświadczają tego zaburzenia.
To samo badanie wykazało, że istnieje około 540 000 osób w wieku od 15 do 39 lat, które nie poszły do szkoły lub pracy i wycofały się społecznie na co najmniej sześć miesięcy.
Z danych Japońskiego Ministerstwa Zdrowia wynika, że w samym tylko roku fiskalnym 2020 publiczne ośrodki zdrowia przyjęły 825 tysięcy pacjentów chcących skonsultować się w sprawie swojego zdrowia psychicznego. 200 tysięcy osób poszukiwało pomocy w sprawie wycofania społecznego, z czego 37 tysięcy zostało zdiagnozowanych jako hikikomori.
Główne cechy zjawiska hikikomori to:
- Odizolowanie od społeczeństwa: Osoby cierpiące na to zaburzenie trzymają się z dala od innych ludzi i unikają kontaktu z rodziną, przyjaciółmi i kolegami z pracy lub szkoły.
- Niechęć do pracy lub nauki: Osoby cierpiące na hikikomori często rezygnują z pracy lub nauki, nie wykazując większego zainteresowania tymi dziedzinami.
- Uzależnienie od Internetu lub gier komputerowych: Wiele osób cierpiących na hikikomori spędza dużo czasu przed ekranem, grając w gry komputerowe lub surfując po Internecie.
- Problemy związane z tożsamością: Osoby cierpiące na hikikomori często mają trudności z określeniem swojej tożsamości i celów w życiu.
- Problemy związane z emocjami: Osoby cierpiące z powodu wycofania społecznego często mają trudności z radzeniem sobie z emocjami, takimi jak strach, gniew lub smutek.
Choć hikikomori jest zjawiskiem, które dotyka głównie Japonię, są dowody, że podobne zaburzenia występują także w innych krajach, w tym w Polsce – ale o tym więcej w dalszej części artykułu.
 |
| Fot. Digital art obrazujący osobę wycofaną społęcznie |
Przyczyny powstawania zjawiska hikikomori
Hikikomori to zjawisko, którego początku należy szukać w wielu różnych źródłach. Jednym z głównych powodów jest presja społeczna, która jest szczególnie silna w Japonii. W kraju tym, sukces (ten w nauce, jak i życiu zawodowym) postrzegany jest jako jedno z najważniejszych osiągnięć w życiu, a brak sukcesu może być postrzegany jako powód do wstydu i zażenowania. Wiele osób, które nie radzą sobie z tą presją, decyduje się na izolowanie się od społeczeństwa i ucieczkę do własnego, wyidealizowanego świata.
Innym ważnym czynnikiem jest trudność związana z wyborem zawodu. W Japonii, wybór ścieżki kariery jest typowo uważany za jedną z najważniejszych decyzji w życiu, a brak jasno określonego celu zawodowego i planów na przyszłość może prowadzić do braku pewności siebie oraz braku motywacji do działania.
Problemy rodzinne, takie jak konflikty z rodzicami czy brak wsparcia najbliższych, również mogą przyczynić się do powstania zaburzenia u osoby podatnej. Wiele osób, które doświadczają takich problemów we własnym domu, izoluje się od rodziny i społeczeństwa. Takie osoby często zamykają się w swoim pokoju, który jest dla nich miejscem dającym poczucie bezpieczeństwa i odosobnienia.
Japońska organizacja New Start, pomagająca osobom hikikomori, wśród głównych powodów wycofania społecznego wymienia również przemoc w szkołach, jakiej doświadczają młodzi ludzie. Zawody miłosne równie często są postrzegane jako zdarzenia, które wywołują odwrót od społeczeństwa. Jednakże uważa się, że te skrajne reakcje sugerują głębszą niezdolność do radzenia sobie z prawdziwym życiem.
Warto również wspomnieć o wpływie różnych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy lęk, na powstanie hikikomori. Osoby z takimi zaburzeniami mogą mieć trudności z radzeniem sobie z codziennymi wyzwaniami. W takim przypadku decyzja o samoizolacji jest postrzegana przez takie osoby jako forma radzenia sobie z problemami.
Z pewnością przyczyny powstawania hikikomori są złożone i mogą różnić się w zależności od indywidualnej sytuacji każdej osoby. Jednak te wymienione powyżej są uważane za główne przyczyny występowania tego zaburzenia.
Skutki zjawiska hikikomori dla jednostki i społeczeństwa
Hikikomori to zjawisko, które ma poważne skutki zarówno dla jednostki, jak i dla społeczeństwa. Izolacja społeczna, w jakiej żyją osoby dotknięte tą chorobą cywilizacyjną, prowadzi do braku zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie. Osoby te często tracą umiejętności społeczne i trudno im nawiązywać jakiekolwiek relacje z innymi ludźmi.
Problemy zdrowotne, z jakimi borykają się osoby hikikomori, są również poważne. Samoizolacja, jakiej dobrowolnie poddają się osoby dotknięte tym zaburzeniem, prowadzi do braku aktywności fizycznej, co może powodować u nich problemy zdrowotne, takie jak otyłość, problemy z sercem, itp. Natomiast brak kontaktu z innymi ludźmi może wytyczać drogę ku depresji, a nawet samobójstwu.
Nie bez znaczenia jest również to, że zjawisko hikikomori ma również negatywny wpływ na społeczeństwo. Osoby wycofane społecznie często nie są zdolne do pracy, co może prowadzić do problemów ekonomicznych na małą i dużą skalę. W małej skali problem braku pieniędzy dotyka głównie gospodarstwa domowego osoby niepracującej, jednak w szerszej perspektywie ma wpływ na funkcjonowanie jednostek administracyjnych.
Osoba określana mianem hikikomori nie pracuje, a więc nie odprowadza podatków, składek zdrowotnych i emerytalnych. W ostatecznym rozrachunku, izolacja społeczna tych osób może prowadzić do problemów związanych z bezpieczeństwem i zdrowiem publicznym.
Dlatego ważne jest, aby zrozumieć skutki zjawiska hikikomori, a także znaleźć adekwatne sposoby na pomoc tym, którzy są dotknięci omawianym problemem. Poprzez zwiększenie świadomości i zrozumienie przyczyn zjawiska, możemy zwiększyć skuteczność działań mających na celu pomoc osobom hikikomori.
 |
| Fot. Dziewczyna spędzająca czas w samotności |
Przedstawienie hikikomori w kulturze masowej
Hikikomori jest zjawiskiem, które doczekało się szerokiego odezwu w kulturze masowej, zwłaszcza w Japonii, gdzie pojawia się często w anime, mangach, filmach i serialach, magazynach i innych formatach.
W anime i mangach, hikikomori często przedstawiani są jako osamotnieni i nieśmiali młodzi ludzie, w szczególności młodzi mężczyźni, którzy nie mogą poradzić sobie z presją społeczną i trudnościami w życiu codziennym. Zazwyczaj są to bohaterowie, którzy starają się walczyć ze swoimi problemami i udaje im się przezwyciężyć izolację.
W filmach, hikikomori często przedstawieni są jako osoby, które próbują poradzić sobie z trudnościami w życiu, takimi jak brak zrozumienia ze strony rodziny i przyjaciół, brak zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie i problemy zdrowotne.
Ogólnie rzecz biorąc, hikikomori jest częstym motywem w kulturze masowej w Japonii, co pomaga zwiększyć świadomość na temat tego zaburzenia i ułatwia ludziom zrozumienie trudności, z którymi borykają się osoby wycofane społecznie. Dzięki temu hikikomori nie są już tylko ludźmi z marginesu społecznego, ale są częściowo akceptowane przez innych.
Poniżej przyjrzymy się kilku dziełom kultury masowej, które przyczyniły się do szerzenia wiedzy o hikikomori:
- "NHK ni Youkoso!" - psychologiczna powieść i anime opowiadające o młodym mężczyźnie, który porzucił naukę i zaczął prowadzić samotne życie jako hikikomori. Autor powieści sam był hikikomori, dzięki czemu zyskujemy wgląd w doświadczenia osoby, która zmagała się z tym zaburzeniem.
- "Yojouhan Shinwa Taikei" - anime opowiadające o młodym mężczyźnie, który rezygnuje z życia towarzyskiego po tym, jak jego pierwsza miłość kończy się niepowodzeniem.
- "Net-juu no Susume" - komediowe anime przedstawiające historię dojrzałej kobiety, która rzuca pracę w korporacji by spędzać czas w grach MMO. Wychodzi na zewnątrz tylko, kiedy jest to absolutnie konieczne.
- "Chaos;Head" – głównym bohaterem anime jest nastoletni chłopak żyjący jako hikikomori. Większość czasu spędza zamknięty w domu, który jest kontenerem towarowym.
- "Working!!" - Izumi Takanashi, siostra głównego bohatera, jest hikikomori. Kobieta o aparycji chorej osoby, od przebywania w swoim pokoju przez cały dzień. Dzień spędza na pisaniu powieści romantycznych.
 |
| Fot. Kadr z anime NHK ni Youkoso! / Studio Gonzo |
Przegląd programów, które Japonia stosuje, aby rozwiązać problem hikikomori
W Japonii rząd i różne organizacje stosują odrębne programy, aby rozwiązać problem hikikomori. Jednym z najważniejszych działań jest zwiększanie świadomości społeczeństwa i edukacji na temat zjawiska. Rząd Japonii udostępnia również specjalistyczne usługi doradcze, takie jak konsultacje psychologiczne i terapeutyczne dla osób dotkniętych zaburzeniem oraz ich rodzin.
Innym ważnym elementem jest wsparcie dla osób, które chcą powrócić do społeczeństwa. Rząd Japonii oferuje programy zatrudnienia i szkoleń zawodowych dla osób, które chcą znaleźć pracę. W celu zwiększenia integracji społecznej, rząd stara się również pomóc w tworzeniu miejsc pracy dla osób dotkniętych tą chorobą społeczną.
W ostatnich latach, rząd Japonii zwiększył również finansowanie badań naukowych nad zjawiskiem hikikomori. Celem tych badań jest lepsze zrozumienie objawów, przyczyn i skutków zaburzenia, poznanie wielkości zjawiska, a także opracowanie skuteczniejszych metod radzenia sobie z problemem.
Ponadto, wiele lokalnych organizacji i stowarzyszeń działa na rzecz rozwiązania problemu hikikomori poprzez organizowanie różnego rodzaju spotkań, grup wsparcia i wydarzeń, które mają na celu zwiększenie integracji społecznej i zmniejszenie izolacji osób należących do grupy hikikomori.
Przede wszystkim, Japonia stara się rozwiązać problem hikikomori poprzez różnego rodzaju działania, które obejmują zwiększanie świadomości, dostarczanie specjalistycznej pomocy, wsparcie dla powrotu do społeczeństwa, finansowanie badań oraz wsparcie lokalnych organizacji. Osoby cierpiące z powodu zaburzenia mogą liczyć na takie programy i organizacje jak:
"Hikikomori Community Support Center" - jest to rządowy program działający przy Młodzieżowych Ośrodkach Konsultacyjnych. Oferuje bezpłatną pomoc w zakresie partycypacji społecznej dla osób dotkniętych zjawiskiem hikikomori oraz ich rodzin.
"New Start" - organizacji non-profit z główną siedzibą w mieście Urayasu. Pomaga osobom z zaburzeniem hikikomori wrócić do aktywności zawodowej i społecznej.
"Node" - organizacja pozarządowa z główną siedzibą w Tokio. Ma na celu połączenie osób, które są hikikomori z lokalnym biznesem w całej Japonii. Założona przez osoby, które miały do czynienia z wycofaniem społecznym.
Perspektywa na przyszłość i wyzwania, jakie stoją przed Japonią w związku z problemem hikikomori
Hikikomori to poważny problem, który Japonia będzie musiała stale monitorować i starać się szukać rozwiązania. Jednym z głównych wyzwań jest zwiększenie świadomości społecznej na temat tego zjawiska oraz udzielanie wsparcia i pomocy osobom, które cierpią z powodu wycofania społecznego. Kolejnym ważnym krokiem jest rozwijanie programów i wsparcie organizacji, które pomogą ludziom powrócić do społeczeństwa, zwiększając ich zdolności do radzenia sobie z trudnościami i zwiększając ich umiejętności w zakresie poszukiwania pracy.
Kolejnym ważnym krokiem jest zwiększenie dostępności usług zdrowotnych, takich jak terapie i leczenie, dla osób, które cierpią na hikikomori. Grupy wsparcia, dostęp do specjalistów i specjalne programy społeczne mogą pomóc im poradzić sobie z traumami, problemami emocjonalnymi i psychicznymi, które mogły być przyczyną ich izolacji.
Japonia powinna również rozważyć zmiany w systemie edukacji i rynku pracy, aby rozszerzyć dostępność różnych ścieżek kariery i zwiększyć elastyczność osób poszukujących pracy. Dzięki temu młodzi ludzie będą mieć więcej możliwości, aby znaleźć zatrudnienie w miejscu, które odpowiada ich zainteresowaniom i umiejętnościom, co zwiększy u nich poczucie celu i spełnienia.
W końcu, ważne jest, aby Japonia współpracowała z innymi krajami i organizacjami międzynarodowymi, aby dzielić się doświadczeniami i najlepszymi praktykami dotyczącymi rozwiązywania problemu osób wycofanych społecznie. W ten sposób Japonia będzie mogła skorzystać z doświadczeń innych krajów i zwiększyć skuteczność działań na własnym podwórku.
 |
| Fot. Digital art o wyobcowaniu społecznym |
Porównanie zjawiska hikikomori z innymi krajami na świecie
Zjawisko hikikomori, choć szczególnie powszechne w Japonii, jest również zauważalne w innych krajach na świecie. W Europie i USA, podobne zachowania są często określane jako "wypalenie społeczne", "izolacja społeczna" lub "wycofanie społeczne". W Chinach mamy do czynienia ze zjawiskiem znanym jako "Guang gun", co oznacza dosłownie "nagie gałęzie" i odnosi się do samotnych mężczyzn, którzy nie są w stanie się ożenić. Natomiast w Korei Południowej istnieje pojęcie "Honjok", którym określa się osoby wycofane społecznie, które chętnie podejmują działania w pojedynkę.
Choć różnice kulturowe mogą wpływać na specyfikę zjawiska, do powstawiania zaburzenia przyczyniają się podobne źródła, takie jak presja społeczna i nacisk na sukces, trudności związane z wyborem zawodu, problemy w szkole i problemy rodzinne. Warto zauważyć, że w Europie i USA, zjawisko to jest często związane z niepowodzeniem zawodowym lub utratą pracy, podczas gdy w Azji najczęściej koreluje z brakiem sukcesów w nauce i występuje już na etapie nastoletniego życia.
Porównując zjawisko hikikomori z innymi krajami, ważne jest uwyraźnić, że choć różnice kulturowe mogą wpływać na specyfikę zjawiska, to u podstaw leżą podobne przyczyny. Warto również zauważyć, że wiele krajów stosuje podobne strategie i programy, aby pomóc osobom dotkniętym tym zaburzeniem.
W Polsce również pojawiają się przypadki osób, które izolują się od społeczeństwa, jednak zjawisko to nie jest tak powszechne jak w Japonii. W naszym kraju przyczyny takiego zachowania mogą być podobne do tych w Japonii, i będzie to presja społeczna, trudności związane ze szkołą i pracą, a także problemy rodzinne. Jednak w odróżnieniu od Japonii, w Polsce brakuje specjalistycznych programów i organizacji skierowanych do osób doświadczających wycofania społecznego. Na szczęście coraz częściej pojawiają się oddolne inicjatywy i projekty mające na celu pomoc osobom izolującym się od społeczeństwa.
 |
| Fot. Dziewczyna hikikomori |
Podsumowanie artykułu i wnioski
Podsumowując, zjawisko hikikomori jest poważnym problemem, z którym Japonia zmaga się już od kilku dziesięcioleci. Osoby dotknięte tym zaburzeniem izolują się od społeczeństwa, tracąc zdolność do funkcjonowania w nim. Przyczyny tego zjawiska są złożone i obejmują presję społeczną, nacisk na sukces, trudności związane z wyborem zawodu oraz problemy rodzinne. Skutki zaś są równie poważne: poczynając od izolacji społecznej, poprzez problemy zdrowotne, a skończywszy na trudnościach z funkcjonowaniem w społeczeństwie.
Japonia podjęła już działania mające na celu rozwiązanie tego problemu, takie jak utworzenie centrów wsparcia czy programów reintegracyjnych. Mimo to, wyzwania stojące przed krajem są wciąż ogromne.
Zjawisko to nie jest obce również innym krajom na świecie, choć występuje ono w różnym stopniu i pod różnymi postaciami. W Polsce również istnieje problem izolacji społecznej, choć na razie nie jest on tak powszechny jak w Japonii.
Na koniec, należy zauważyć, że problem hikikomori to tylko jeden z wielu, z jakimi Japonia musi się zmierzyć. Warto pamiętać, że każdy z nas ma swoją indywidualną historię i sytuację, dlatego ważne jest, aby nie generalizować i szukać rozwiązań indywidualnie dostosowanych do potrzeb każdej osoby. Dlatego też, zachęcamy do dyskusji w komentarzach i podzielenia się własnymi doświadczeniami oraz opiniami na temat zjawiska hikikomori.
Źródła: Wikipedia, New Start, Hikikomori Community Support Center, Statista.com
KOMENTARZE