W ostatnim czasie obejrzałem nie tylko "My Oni Girl", ale także ponownie zasiadłem do "Noragami". Ciekawe w obu tych tytułach jest to, że przedstawiają nam japońskie wierzenia, według których ludzkie uczucia, a zwłaszcza negatywne emocje, mogą materializować się i wpływać na rzeczywistość.
Zresztą nie pierwszy raz spotykam się z tą koncepcją. Aby nie szukać daleko, wspomnę o "Jujutsu Kaisen", w którym to negatywne emocje wyciekające z człowieka przyczyniają się do powstawania istot nazywanych przeklętymi duchami, lub po prostu klątwami.
Celem tego artykułu jest zgłębienie roli, jaką negatywne emocje odgrywają w japońskim folklorze. Przyjrzymy się również temu, jak ten motyw wykorzystywany jest przez współczesną popkulturę i jak na nią wpływa.
 |
| Fot. Yūrei i onryō otaczają samuraja |
Duchy i zjawy w japońskich opowieściach często powstają ze smutku, gniewu czy pragnienia zemsty. W Japonii duchy, znane jako yūrei, a także inne nadprzyrodzone istoty, takie jak onryō, zajmują szczególne miejsce w folklorze. Ich historia, często spleciona z takimi emocjami jak zemsta czy smutek, sprawia, że są niezwykle fascynujące. Fascynacja tymi historiami wynika z głębokiego przekonania, że negatywne emocje mogą przyciągać złą energię, co jest widoczne w wielu aspektach japońskiego życia i twórczości.
Zrozumienie wierzeń związanych z duchami i zjawami w Japonii pozwala lepiej zrozumieć japońską popkulturę. Negatywne emocje, takie jak smutek i zemsta, są nie tylko źródłem inspiracji dla wielu twórców, ale również stanowią ważny element narracyjny w dziełach japońskich twórców.
Mam nadzieję, że dzięki temu artykułowi, będziecie mogli głębiej zanurzyć się w świat japońskiej popkultury, a także lepiej zrozumieć konteksty kulturowe i psychologiczne. Pozwoli to Wam cieszyć się anime na jeszcze wyższym poziomie. Zacznijmy więc i wejdźmy głębiej w japoński folklor.
Spis treści
1. Tradycyjne wierzenia w japońskim folklorze
- Shintoizm i buddyzm: główne religie Japonii i ich wpływu na wierzenia dotyczące duchów i zjaw
- Rola kami w Shintoizmie
- Koncept karmy i reinkarnacji w buddyzmie
- Yūrei: charakterystyka niespokojnych duchów z japońskich wierzeń
- Onryō: specyficzny rodzaj yūrei związany z pragnieniem zemsty
- Inne zjawy i duchy związane z negatywnymi emocjami
- Słynne nawiedzone miejsca w Japonii
2. Jak Japończycy postrzegają emocje i jak to wpływa na ich codzienne życie?
- "Honne" i "tatemae": jak wpływają na sposób wyrażania i postrzegania emocji?
- Rola społecznych norm i oczekiwań
3. Negatywne emocje i zjawy w japońskiej popkulturze
- Anime i manga: przykłady, jak negatywne emocje wpływają na powstawanie zjaw i duchów
- Filmy i literatura: Przykłady z japońskich horrorów i powieści
Tradycyjne wierzenia w japońskim folklorze
Japoński folklor jest niezwykle bogaty i różnorodny, czerpie on garściami z długiej historii oraz złożonych tradycji religijnych. Jego fundamentem są wierzenia, które mają swoje korzenie w shintoizmie i buddyzmie – dwóch głównych religiach Japonii. Duchy i zjawy, znane jako yūrei, odgrywają istotną rolę w tych wierzeniach, wpływając na sposób, w jaki Japończycy postrzegają świat duchowy i relacje między światem żywych a światem umarłych.
Shintoizm i buddyzm: główne religie Japonii i ich wpływu na wierzenia dotyczące duchów i zjaw
Shintoizm, będący rdzenną religią Japonii, jest silnie związany z naturą i wiarą w kami – duchy i bóstwa zamieszkujące przyrodę. Kami mogą być obecne w górach, rzekach, drzewach, a nawet w ludziach. Wierzenia te kładą duży nacisk na harmonię między ludźmi a naturą, a także na rytuały oczyszczania mające na celu zachowanie tej harmonii. W kontekście tego artykułu ważne jest, aby pamiętać, że kami mogą być zarówno dobrotliwe, jak i złośliwe, w zależności od sposobu, w jaki są traktowane przez ludzi.
 |
| Fot. Kapliczka shinto w ciemnym lesie |
Duchy przodków, które nie zaznały spokoju po śmierci, mogą powrócić jako yūrei, by nawiedzać żywych, co jest głęboko zakorzenione w shintoistycznych wierzeniach.
Buddyzm, który przybył do Japonii z Chin i Korei w VI wieku, wprowadził nowe koncepcje dotyczące życia po śmierci, karmy i reinkarnacji. W buddyzmie negatywne emocje i złe uczynki mogą prowadzić do reinkarnacji w niższych formach istnienia lub jako nieszczęśliwe duchy. Idea karmy – prawa przyczyny i skutku – jest kluczowa w zrozumieniu, dlaczego dusze mogą pozostać na ziemi jako zjawy. Duchy nękane przez niezaspokojone pragnienia, żal lub złość, mogą przynosić nieszczęście tym, którzy żyją.
Shintoizm i buddyzm, choć różne, wzajemnie się przenikają. Razem tworzą unikalną mieszankę wierzeń, która wpływa na sposób, w jaki Japończycy postrzegają świat duchowy. Religie te wspólnie kształtują japoński folklor, w którym duchy i zjawy odgrywają ważną rolę w wielu opowieściach.
Rola kami w Shintoizmie
Kami w shintoizmie to duchy i bóstwa, które zamieszkują przyrodę i mają ogromny wpływ na życie ludzi. Mogą być obecne w górach, rzekach, drzewach, a nawet w kamieniach. Każda z tych istot ma swoje unikalne cechy i moce. Kami są uważane za strażników natury, a ich zadowolenie lub gniew może wpływać na powodzenie, lub nieszczęście ludzi. Dlatego Japończycy od wieków praktykują rytuały, aby utrzymać kami w harmonii z ludźmi.
W shintoistycznych wierzeniach, duchy przodków, którzy zmarli w spokoju i zostali odpowiednio uczczeni, mogą również stać się kami. Będą oni chronić swoich potomków i otaczać ich opieką.
Z drugiej strony, dusze, które doświadczyły tragicznej lub niesprawiedliwej śmierci, mogą stać się niespokojnymi duchami. Pozostaną w świecie żywych jako yūrei, nawiedzając ludzi, dopóki nie zostaną odpowiednio uczczone lub zrozumiane.
Ta dualność w postrzeganiu duchów zarówno jako opiekuńczych kami, jak i potencjalnie złośliwych yūrei, jest kluczowa dla zrozumienia japońskiego folkloru i jego wpływu na współczesną kulturę.
Rola kami w shintoizmie nie ogranicza się jedynie do opieki nad przyrodą i ludźmi. Kami są również centralnym elementem licznych festiwali i ceremonii, których celem jest uczczenie ich obecności i zapewnienie sobie pomyślności.
W shintoizmie, harmonia z kami jest postrzegana jako klucz do pomyślnego i spokojnego życia. Negatywne emocje i działania, które zakłócają tę harmonię, mogą prowadzić do powstawania niespokojnych duchów.
Koncept karmy i reinkarnacji w buddyzmie
Buddyzm, który przybył do Japonii w VI wieku, wniósł do japońskiej kultury i religii wiele nowych idei, w tym koncepcje karmy i reinkarnacji. Karma, pochodząca z sanskrytu, oznacza "dzieło" lub "czyn" i odnosi się do uniwersalnego prawa przyczyny i skutku. W buddyzmie każda myśl, słowo i działanie osoby ma konsekwencje, które wpływają na przyszłe życie. Negatywne działania prowadzą do negatywnych skutków, a pozytywne działania do pozytywnych. Ta zasada ma kluczowe znaczenie w zrozumieniu, dlaczego dusze mogą pozostać na ziemi jako zjawy lub duchy.
Ci z Was, którzy wiedzą czym jest buddyzm, zapewne zastanawiają się, dlaczego wspominam o duszy w kontekście religii, w której nie używa się koncepcji duszy w taki sam sposób, jak w religiach zachodnich. Otóż w Japonii mamy do czynienia z synkretyzmem shintō-buddyjskim, a więc przenikaniem się pierwotnej religii shintō i buddyzmu.
Podobnie jak w innych tradycjach buddyjskich, w japońskim buddyzmie także obowiązuje doktryna anatta (brak trwałego "ja"). Jednakże z powodu wpływu shintoizmu, który uznaje istnienie duchów przodków (kami), niektóre aspekty japońskiego buddyzmu również uznają istnienie dusz, zwłaszcza w kontekście obrzędów ku czci przodków. Przykładem jest festiwal O-bon.
O-bon to japońskie święto zmarłych, które ma swoje korzenie zarówno w buddyzmie, jak i shintoizmie. W czasie O-bon wierzy się, że dusze zmarłych powracają na ziemię, aby odwiedzić swoich bliskich. Rodziny przygotowują ofiary i modlitwy, aby oddać cześć przodkom i zapewnić im spokój.
 |
| Fot. Tradycyjny japoński cmentarz przy świątyni Eikando w Kioto |
Wróćmy jednak do zawartej w tytule koncepcji reinkarnacji. Reinkarnacja, czyli ponowne narodziny, to proces, przez który przechodzi każdy człowiek, zanim osiągnie stan oświecenia, zwany nirwaną. Zgodnie z buddyjską doktryną, cykl narodzin, śmierci i ponownych narodzin jest wynikiem naszych działań. Ludzie, którzy zgromadzili negatywną karmę, mogą odrodzić się w niższych formach istnienia, takich jak zwierzęta, duchy czy nawet demony.
W Japonii te buddyjskie idee zostały zaadaptowane i połączone z lokalnymi wierzeniami. Dusze, które doświadczyły szczególnie tragicznej lub niesprawiedliwej śmierci, mogą zostać uwięzione w świecie żywych jako yūrei - duchy, które pozostały na ziemi z powodu silnych negatywnych emocji, takich jak zemsta, smutek czy gniew. Nawiedzają żyjących, szukając ukojenia lub zemsty. Jest to szczególnie widoczne w opowieściach o onryō, duchach, które powracają z zaświatów, aby ukarać tych, którzy wyrządzili im krzywdę.
Rytuały buddyjskie, takie jak obrzędy pogrzebowe i modlitwy za zmarłych, mają na celu pomóc duszom znaleźć spokój i przejść do następnego życia. Mnisi buddyjscy często odmawiają sutry i ofiarowują modlitwy, aby oczyścić negatywną karmę zmarłych i zapewnić im spokojne przejście do kolejnej sfery egzystencji.
Yūrei: charakterystyka niespokojnych duchów z japońskich wierzeń
W japońskim folklorze yūrei to duchy zmarłych, które z różnych powodów nie mogą znaleźć spokoju po śmierci i pozostają na ziemi, nawiedzając żywych. Termin "yūrei" pochodzi od słów "yū" (słaby, mroczny) i "rei" (duch, dusza) i jest często używany do opisania niespokojnych duchów, które powstały z negatywnych emocji, takich jak smutek, gniew czy pragnienie zemsty. Yūrei są jednym z najbardziej charakterystycznych elementów japońskiego folkloru. Są często przedstawiane w białych pogrzebowych szatach, z długimi, czarnymi włosami, które swobodnie opadają na twarz.
- Rodzaje yūrei
Yūrei można podzielić na różne kategorie w zależności od okoliczności ich śmierci oraz charakterystyki danego ducha. Do najczęstszych rodzajów yūrei należą:
Onryō: Duchy powstałe z pragnienia zemsty, które powracają, by ukarać tych, którzy wyrządzili im krzywdę. Są to jedne z najbardziej przerażających yūrei, często przedstawiane jako złośliwe i niebezpieczne.
Ubume: Duchy matek, które zmarły przy porodzie lub zaraz po nim. Ubume powracają, by troszczyć się o swoje dzieci, często szukając opieki wśród żywych.
Zashiki-warashi: Duchy dzieci, które zmarły młodo. Zashiki-warashi są często postrzegane jako nieszkodliwe i mogą przynosić szczęście domowi, w którym się pojawiają.
Funayūrei: Duchy ludzi, którzy utonęli. Te zjawy nawiedzają morza i rzeki, często szukając pomocy wśród żywych lub próbując wciągnąć innych do wody.
- Powody, dla których yūrei mogą pozostać na ziemi
Yūrei pozostają na ziemi z różnych powodów, zwykle związanych z negatywnymi emocjami lub niespełnionymi pragnieniami. Do najczęstszych powodów trzymania się ziemskiego życia możemy zaliczyć:
Zemsta: Jednym z najczęstszych motywów jest pragnienie zemsty. Duchy, które zmarły w wyniku przemocy, zdrady lub innej niesprawiedliwości, często wracają jako onryō, by ukarać tych, którzy byli odpowiedzialni za ich cierpienie. Legenda o Oiwie z Yotsuya Kaidan jest klasycznym przykładem opowieści o onryō, w której zdradzona kobieta powraca, by pomścić śmierć swoją.
Smutek: Duchy, które zmarły z wielkim smutkiem lub żalem, mogą pozostać związane z ziemią z powodu silnych emocji, które nie pozwalają im przejść dalej. Te yūrei często pojawiają się w miejscach, które były dla nich ważne za życia, szukając ukojenia wśród żywych.
Niezałatwione sprawy: yūrei mogą również pozostawać na ziemi z powodu niezałatwionych spraw lub niespełnionych obietnic. Dusze te czują, że muszą coś dokończyć lub komuś pomóc, zanim będą mogły zaznać spokoju. Może to obejmować ochronę bliskich, doprowadzenie do końca ważnych zadań lub spełnienie ostatnich życzeń.
Onryō: specyficzny rodzaj yūrei związany z pragnieniem zemsty
Onryō to osobliwy rodzaj yūrei, który jest szczególnie przerażający i potężny. Jego istnienie napędza silne pragnienie zemsty. Zwykle są to duchy kobiet, które zmarły w wyniku zdrady, przemocy lub niesprawiedliwości. Powracają z zaświatów, aby mścić się na swoich oprawcach i zaspokoić swój gniew. Onryō to duchy niosące ze sobą bardzo głębokie emocje, co czyni je jednymi z najbardziej przerażających postaci w japońskim folklorze.
Jednym z najbardziej znanych onryō jest duch Oiwy z opowieści Yotsuya Kaidan. Yotsuya Kaidan to jedna z najsłynniejszych japońskich opowieści o duchach, która po raz pierwszy została przedstawiona w formie kabuki w 1825 roku. Historia ta opowiada o Oiwie, pięknej młodej kobiecie, która zostaje zdradzona i otruta przez swojego męża oraz jego kochankę. Oiwa, cierpiąc z powodu oszpecenia twarzy, umiera w mękach. Jej duch powraca, by zemścić się na swoim mężu i wszystkich, którzy byli zamieszani w jej śmierć. Legenda głosi, że duch Oiwy nawiedzał męża, doprowadzając go do szaleństwa i śmierci.
Oiwa stała się symbolem zemsty, a jej duch po dzień dzisiejszy jest uważany za potężnego onryō. Postać Oiwy została wykorzystana w kilkudziesięciu różnych dziełach: filmach, serialach telewizyjnych, anime i mangach. Często jest ukazywana jako kobieta ubrana w białą pogrzebową szatę. Jej długie rozpuszczone włosy zakrywają zniekształconą twarz.
 |
| Fot. Wyobrażenie Oiwy z opowieści Yotsuya Kaidan jako onryō |
Innym przykładem onryō jest duch Okiku (nie mylić z nawiedzoną lalką Okiku) z opowieści Banchō Sarayashiki. Okiku była służącą, która została niesłusznie oskarżona o kradzież jednego z dziesięciu cennych talerzy swojego pana. Po brutalnych torturach Okiku została zabita i wrzucona do studni. Jej duch powrócił, aby nawiedzać swojego pana, każdej nocy licząc talerze i kończąc na dziewięciu. Historia Okiku jest często przedstawiana w teatrze kabuki i innych formach japońskiej sztuki.
Onryō są niezwykle silnymi duchami, których obecność w opowieściach podkreśla wagę sprawiedliwości i konsekwencji ludzkich działań. Ich historie przerażają i uczą, że zdrada, niesprawiedliwość i krzywda mogą mieć dalekosiężne konsekwencje.
Inne zjawy i duchy związane z negatywnymi emocjami
Japoński folklor jest bogaty w nadprzyrodzone istoty, które często są związane z negatywnymi emocjami. Każda z tych istot ma swoje unikalne cechy i historie. Oprócz yūrei i onryō istnieje wiele innych duchów, które pojawiają się w japońskich wierzeniach, są to między innymi:
Jikininki (食人鬼)
Jikininki to duchy zmarłych, które z powodu swoich grzesznych uczynków stały się istotami żywiącymi się zwłokami. Zjawy te często są przedstawiane jako odrażające. Z wyglądu przypominając ghule, krążą wokół miejsc pochówku lub nawiedzają pola bitew, aby pożywiać się ciałami zmarłych. Jikininki są symbolem karmicznych konsekwencji złych uczynków i chciwości. Ukazują jak negatywne emocje są w stanie przekształcać dusze w potworne byty.
Goryō (御霊)
Goryō to duchy zmarłych arystokratów lub wysoko postawionych osób, które zostały niesprawiedliwie zabite lub zdradzone. Będąc odmianą onryō, goryō są niezwykle potężne i złośliwe, a ich gniew może sprowadzać katastrofy naturalne, plagi i inne nieszczęścia na tych, którzy je skrzywdzili. Aby uspokoić goryō, Japończycy często odprawiają specjalne rytuały i ceremonie zapewniające im spokój. Przykładem goryō jest duch Michizane Sugawary, który po śmierci stał się bóstwem czczonym w wielu świątyniach.
Noppera-bō (のっぺら坊)
Noppera-bō, znane również jako duchy bez twarzy, to zjawy, które są znane ze straszenia ludzi przez nagłe ujawnienie swojej gładkiej, pozbawionej rysów twarzy. Są często spotykane w miejskich legendach i opowieściach o duchach, pojawiając się w nich jako zwykli ludzie, zanim nagle ujawnią swoją bezkształtną twarz. W japońskim folklorze Noppera-bō są symbolem utraty tożsamości.
 |
| Fot. Wyobrażenie Noppera-bō, japońskiego ducha bez twarzy |
Słynne nawiedzone miejsca w Japonii
Japoński folklor pełen jest opowieści o miejscach nawiedzonych przez duchy i zjawy. Miejsca te często naznaczone tragicznymi wydarzeniami, przyciągają uwagę zarówno miejscowych, jak i przyjezdnych. Dwa z najbardziej znanych nawiedzonych miejsc w Japonii to Aokigahara, znany również jako Las Samobójców, oraz Hashima, nazywana Wyspą – Okrętem Wojennym.
Aokigahara (Las Samobójców)
Aokigahara, położony u podnóża góry Fuji, jest jednym z najbardziej znanych i zarazem przerażających miejsc w Japonii. Swoją mroczną reputację zawdzięcza licznym samobójstwom, które miały w nim miejsce na przestrzeni lat. Gęsta i cicha puszcza, w której brak ścieżek i nietrudno o zbłądzenie, stała się miejscem, do którego przyjeżdżają ludzie chcący odebrać sobie życie.
Liczba samobójstw popełnianych w lesie Aokigahara jest trudna do dokładnego określenia, ponieważ japońskie władze przestały publikować szczegółowe statystyki. W 2003 roku znaleziono tam 105 ciał, co było rekordowym wynikiem w porównaniu do 78 ciał znalezionych w lesie w 2002 roku. Od tamtej pory dokładne dane nie są publicznie dostępne, aby nie promować tego miejsca jako lokalizacji do popełniania samobójstw.
Wierzy się, że dusze osób, które popełniły samobójstwo w Aokigaharze, nie mogą znaleźć spokoju i nawiedzają las jako yūrei. Niespokojne duchy rzekomo wędrują po lesie, próbując przelać swoje nieszczęście na innych. Opowieści o dziwnych dźwiękach, zjawach i upiornej atmosferze sprawiły, że las Aokigahara stał się najsłynniejszym nawiedzonym miejsce w Japonii.
Wyspa Hashima (Gunkanjima, Wyspa Okręt Wojenny)
Wyspa Hashima, znana również jako Gunkanjima lub Wyspa Okręt Wojenny z powodu swojego kształtu przypominającego pancernik, była kiedyś tętniącym życiem centrum wydobycia węgla. W 1974 roku, kiedy wydobycie węgla przestało być opłacalne, mieszkańcy musieli opuścić wyspę. Praktycznie z dnia na dzień budynki, które kiedyś tętniły życiem, zostały opuszczone.
Hashima zyskała międzynarodową sławę nie tylko z powodu swojego industrialnego dziedzictwa, ale również na skutek przerażających opowieści o duchach. Według legend wyspa jest nawiedzona przez duchy dawnych mieszkańców, którzy zginęli w trudnych warunkach pracy. W 2009 roku wyspa została otwarta dla turystów, co tylko zwiększyło zainteresowanie jej mroczną historią.
Mimo że Hashima jest obecnie znana głównie jako atrakcja turystyczna, jej przeszłość kryje mroczne sekrety. Mówi się, że wyspę nawiedzają duchy pracowników, którzy zmarli w tym miejscu. Turyści opowiadają, że doświadczyli tu dziwnych zjawisk, takich jak nagłe zmiany temperatury, dziwne dźwięki i uczucie bycia obserwowanym. To tylko utrwala opowieści o pełnych cierpienia i bólu duchach, które rzekomo wciąż przebywają na wyspie.
Inne nawiedzone miejsca w Japonii
Poza Aokigaharą i Hashimą Japonia ma wiele innych miejsc, które uważane są za nawiedzone. Do najczęściej wymienianych należą:
Tunel Kiyotaki: Tunel ten znajduje się w Kioto i jest uważany za nawiedzony. Legenda mówi, że robotnicy, którzy zginęli podczas jego budowy, wciąż nawiedzają to miejsce. Osoby odwiedzające to miejsce zgłaszają, że widziały zjawy i odczuwały nagłe spadki temperatury. Jest inspiracją dla wielu podobnych miejsce w anime i japońskich filmach.
Zamek Himeji: Ten piękny zamek jest uważany za jedno z najbardziej nawiedzonych miejsc w Japonii. To właśnie to miejsce nawiedza duch służącej o imieniu Okiku, która została niesprawiedliwie oskarżona o kradzież cennego talerza. Na terenie zamku znajduje się studia, do której miała zostać wrzucona wspomniana kobieta.
 |
| Fot. Widok na zamek Himeji |
Budynek Sunshine 60: Budynek został wzniesiony na miejscu dawnego więzienia Sugamo, które było znane jako miejsce egzekucji więźniów politycznych oraz zbrodniarzy wojennych po II wojnie światowej. Od czasu wybudowania liczni świadkowie donosili o nadprzyrodzonych zjawiskach w budynku i wokół niego.
Jak Japończycy postrzegają emocje i jak to wpływa na ich codzienne życie?
Emocje odgrywają fundamentalną rolę w japońskiej kulturze, wpływając na codzienne życie mieszkańców Kraju Kwitnącej Wiśni, relacje społeczne oraz sposób, w jaki Japończycy radzą sobie z trudnościami. W przeciwieństwie do wielu zachodnich kultur, w których ekspresja emocji jest często bezpośrednia, w Japonii kładzie się duży nacisk na kontrolę i subtelne wyrażanie uczuć. Jest to głęboko zakorzenione w społecznych normach i tradycjach.
Japońskie społeczeństwo ceni harmonię i spokój, dlatego emocje postrzega się jako coś, co może zakłócać tę równowagę. W związku z tym Japończycy są wychowywani w duchu samokontroli i wytrwałości. To prowadzi do specyficznego podejścia do emocji, szczególnie tych negatywnych, takich jak smutek, gniew i żal. Emocje są często tłumione lub ukrywane, aby nie zakłócać harmonii społecznej i nie popadać w konflikt z innymi ludźmi.
Negatywne emocje w japońskiej kulturze są postrzegane jako coś, co należy kontrolować, a nie bezpośrednio wyrażać. W rezultacie tego Japończycy często korzystają z różnych sposobów, aby sobie z tym poradzić. Metodą na oczyszczenie się z negatywnych emocji są rytuały oczyszczania, takie jak misogi czy harae. To tradycyjne metody, które pomagają ludziom oczyścić się z negatywnej energii i odzyskać równowagę emocjonalną.
Co ciekawe, w japońskiej kulturze istnieje silne przekonanie, że negatywne emocje mogą przyciągać złą energię lub duchy. To przekonanie jest widoczne zarówno w codziennym życiu, jak i w japońskiej popkulturze. W filmach, japońskich dramach i anime często widzimy, że duchy i zjawy powstają z silnych negatywnych emocji. Co więcej, w anime, mangach i filmach, postacie bardzo często zmagają się z własnymi emocjami, prowadząc wewnętrzny dialog z samym sobą, co odzwierciedla rzeczywiste podejście Japończyków do zarządzania uczuciami.
"Honne" i "tatemae": jak wpływają na sposób wyrażania i postrzegania emocji?
W japońskiej kulturze pojęcia "honne" (本音) i "tatemae" (建前) odgrywają kluczową rolę w zrozumieniu tego, jak Japończycy wyrażają siebie i postrzegają emocje. Honne odnosi się do prawdziwych uczuć, myśli i pragnień jednostki, które często są ukryte przed innymi. Są to autentyczne emocje, które czuje dana osoba. Z kolei tatemae to zachowanie pod publikę, które jednostka przyjmuje w celu spełnienia oczekiwań społecznych i utrzymania harmonii w relacjach z innymi.
W praktyce honne i tatemae odzwierciedlają dualność japońskiego społeczeństwa. Często w miejscu pracy pracownik będzie ukrywać swoje prawdziwe uczucia (honne) wobec przełożonego. Aby nie naruszać hierarchii i harmonii grupy, będzie zachowywać się bardziej formalne i zgodne z oczekiwaniami innych (tatemae). Ta dualność jest uważana za niezbędną dla utrzymania harmonii społecznej i unikania konfliktów.
Pojęcia te mają również bardzo duży wpływ na to, w jaki sposób Japończycy radzą sobie z negatywnymi emocjami. Honne, czyli prawdziwe uczucia, mogą być tłumione i ukrywane, aby nie zakłócać społecznej harmonii. Tatemae pozwala na zewnętrzne zachowanie spokoju i uprzejmości, nawet jeśli wewnętrznie dana osoba doświadcza silnych negatywnych emocji. Ta japońska praktyka tłumienia prawdziwych uczuć może skutkować wewnętrznym napięciem i stresem, jednak jest postrzegana jako niezbędna dla utrzymania ładu społecznego.
 |
| Fot. Japończycy w tradycyjnych strojach |
Rola społecznych norm i oczekiwań
Społeczne normy i oczekiwania odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu sposobu, w jaki Japończycy wyrażają swoje emocje. W Japonii duży nacisk kładzie się na zachowanie harmonii w grupie, współpracę i unikanie konfliktów. Dzieci są wychowywane w duchu samokontroli i odpowiedzialności za dobro wspólnoty. Negatywne emocje, takie jak gniew, smutek czy frustracja, są często tłumione, aby nie zakłócać spokoju i równowagi innych osób.
Oczekiwania społeczne wpływają na wiele aspektów życia codziennego. Na przykład, w relacjach międzyludzkich oczekuje się, że ludzie będą zachowywać się uprzejmie i z szacunkiem, nawet jeśli wewnętrznie czują zupełnie coś innego. W miejscu pracy pracownicy są zachęcani do wytrwałości i cierpliwości, aby nie obciążać innych swoimi problemami. Społeczne normy dotyczące wyrażania emocji są również widoczne w japońskich szkołach, w których dzieci uczą się współpracować i unikać konfrontacji z innymi.
To wszystko ma na celu utrzymanie harmonii i jedności w społeczeństwie. Jasnym jest jednak, że ukrywanie prawdziwych uczuć może prowadzić do wyzwań związanych z tłumieniem emocji i wpływać na więzi międzyludzkie.
W przekazach osób, które przez pewien czas mieszkały w Japonii, bądź wciąż tam mieszkają, często pojawiają się obserwacje dotyczące trudności w nawiązywaniu głębokich więzi z Japończykami.
Przykładowo, można spędzić wieczór w towarzystwie Japończyka lub Japonki, ciesząc się rozmową i wspólnym czasem, a następnego dnia zaskoczy nas brak odpowiedzi na wiadomości czy telefony. Wynika to z "tatemae" - osoby te mogą czuć się zobowiązane do uprzejmości podczas spotkania z nami, ale ich "honne" może wskazywać na brak chęci kontynuowania znajomości.
Społeczne normy i oczekiwania często znajdują odzwierciedlenie w fabułach anime i mang. Ich bohaterowie często zmagają się z wewnętrznymi emocjami, starając się zachować spokój i uprzejmość na zewnątrz. Zrozumienie tego jest kluczem do lepszego poruszania się w japońskim społeczeństwie i budowania bardziej autentycznych relacji.
Negatywne emocje i zjawy w japońskiej popkulturze
Popkultura odgrywa ważną rolę w japońskim społeczeństwie, wpływając na codzienne życie, modę, technologię oraz globalny wizerunek Japonii. Dzięki swojemu unikalnemu stylowi i głębokiemu zakorzenieniu w tradycyjnych wierzeniach, japońska popkultura zdobyła ogromną popularność zarówno w kraju, jak i na całym świecie.
Anime i manga, będące jednymi z najbardziej rozpoznawalnych dzieł japońskiej popkultury, często odzwierciedlają różnorodne aspekty japońskiego życia i tradycji. Stanowią one potężne narzędzie do przekazywania wartości kulturowych, emocji i historii. Ponadto służą jako platforma do eksploracji złożonych tematów, takich jak przyjaźń, miłość, wojna, technologia, a także duchy i zjawy. Dzięki barwnym postaciom i unikalnym historiom, anime i manga przyciągają zarówno młodszych, jak i starszych widzów.
Japońska popkultura jest nierozerwalnie związana z tradycyjnymi wierzeniami i mitologią. Wiele popularnych serii anime i mang czerpie inspirację z japońskiego folkloru, legend i religii. Częstym jest sięganie po postacie nie z tego świata, takie jak yūrei, onryō, yokai i inne nadprzyrodzone istoty. Dodaje to głębi opowieściom, ale także umożliwia widzom lepsze zrozumienie japońskiej kultury i jej duchowych korzeni.
Negatywne emocje, takie jak smutek, gniew i zemsta, odgrywają kluczową rolę w japońskiej popkulturze, szczególnie w kontekście historii o duchach i zjawach. Takie anime jak "Noragami" czy "Jujutsu Kaisen", oraz filmy "The Ring: Krąg" (Ringu) i "Klątwa Ju-on" (Ju-on: The Grudge), pokazują nam, że negatywne emocje mogą prowadzić do powstania potężnych duchów i klątw, które mogą znacząco wpływać na świat żywych.
Anime i manga: przykłady, jak negatywne emocje wpływają na powstawanie zjaw i duchów
W anime i mangach negatywne emocje często stają się katalizatorem dla zjawisk nadprzyrodzonych. Twórcy tych dzieł mistrzowsko wykorzystują uniwersalne ludzkie uczucia, takie jak smutek, gniew, żal czy zazdrość, do kreowania nadprzyrodzonych istot. Poniżej prezentuję kilka tytułów, które ilustrują zakorzenione w japońskiej kulturze przekonania o naturze duchów i ich powiązaniu z ludzkimi uczuciami.
Noragami: zjawy żywiące się negatywną energią
Noragami to popularne anime i manga, które przenosi nas do świata bogów, duchów i nadprzyrodzonych zjawisk. W serii tej występują zjawy zwane "ayakashi", które żywią się strachem, gniewem i smutkiem, sprowadzając na ludzi niebezpieczeństwo. Główny bohater, Yato, jest bogiem bez własnej świątyni, który pomaga ludziom w zamian za drobną opłatę.
W Noragami negatywne emocje są centralnym motywem, który prowadzi do powstania zjaw. Są one manifestacją cierpienia, smutku, gniewu lub innych negatywnych uczuć, które gromadzą się w ludziach i przybierają fizyczną formę. Byty te często żywią się ludzkimi emocjami i mogą powodować nieszczęścia. W świecie Noragami bogowie i ich Shinki (duchy służące jako broń) mają za zadanie zwalczać ayakashi i chronić ludzi przed ich wpływem.
Jujutsu Kaisen: klątwy powstałe z negatywnych emocji
Jujutsu Kaisen to kolejna popularna seria anime i manga, która skupia się na walce z klątwami – nadprzyrodzonymi bytami powstałymi z negatywnej energii wywodzącej się z ludzkich emocji. Klątwy w Jujutsu Kaisen powstają na skutek nagromadzenia się negatywnych emocji, takich jak strach, nienawiść i gniew. Wyciekają one z ludzi i przekształcają się w przeklęte duchy. Są niewidzialne dla zwykłych ludzi, ale mają zdolność wpływania na świat żywych w destrukcyjny sposób.
Główny bohater, Yuji Itadori, wraz z innymi zaklinaczami jujutsu, walczy z klątwami, próbując ochronić ludzi przed ich niszczycielskim wpływem. Seria ukazuje, jak negatywne emocje mogą materializować się jako potężne duchy, które zagrażają bezpieczeństwu ludzi.
Bleach: dusze, które nie zaznały spokoju
W Bleach negatywne emocje również odgrywają kluczową rolę w tworzeniu zjaw. Hollowy, to rodzaj nadprzyrodzonych istot powstających z dusz, które nie mogły znaleźć spokoju po śmierci z powodu silnych negatywnych emocji, takich jak żal, gniew czy smutek. Główny bohater, Ichigo Kurosaki, otrzymuje moce shinigami (żniwiarza, boga śmierci), które pozwalają mu walczyć z Hollowami. Bohater stara się oczyścić ich dusze i przywrócić im spokój.
 |
| Fot. Ichigo spotyka pierwszego Hollowa / Bleach |
Mononoke: duchy przywiązane do ludzkich emocji
Mononoke to serial anime z 2007 roku, który eksploruje świat duchów i nadprzyrodzonych zjawisk. Tytułowe mononoke to duchy, które pozostają w ludzkim świecie, przywiązując się do negatywnych ludzkich emocji. Główny bohater, bezimienny sprzedawca leków, podróżuje po świecie, aby egzorcyzmować mononoke, odkrywając ich historie i pomagając im zaznać spokoju.
Każda z opowieści przedstawionych w Mononoke to osobna historia związaną z głęboko zakorzenionym bólem, stratą czy gniewem – uczuciami, które doprowadziły do narodzin mononoke. Poprzez proces egzorcyzmu, sprzedawca leków nie tylko uwalnia duchy od ich cierpienia, ale także pomaga żyjącym bohaterom zmierzyć się z ich własnymi demonami.
 |
| Fot. Bezimienny sprzedawca leków / Mononoke (2007) |
Dark Gathering: polowanie na duchy
Dark Gathering to horror anime z 2023 roku. Bohaterem serii jest Keitarou, chłopak posiadający zdolność widzenia duchów. Wraz z Yayoi, dziewczyną szukającą swojej zaginionej matki, i Eiko, przyjaciółką z dzieciństwa, stają do walki z przerażającymi duchami żywiącymi się gniewem i zemstą.
Trio przemierza różne nawiedzone miejsca w Japonii, próbując schwytać potężne duchy, które są główną przeszkodą w odnalezieniu matki Yayoi. W anime możemy zobaczyć kilka strasznych yūrei, których historia została oparta na japońskich mitach i legendach.
Filmy i literatura: Przykłady z japońskich horrorów i powieści
Japońska kinematografia i literatura horroru są bogate w opowieści o duchach i zjawach, które powstają z negatywnych emocji. Ich obecność w filmach i literaturze jest świadectwem trwałej fascynacji tymi tematami. Zacznijmy od dwóch najbardziej znanych filmów, które ukazują, jak negatywne emocje przyczyniają się do powstania przerażających duchów.
The Ring: Krąg (Ringu): duch powstały z zemsty
"The Ring: Krąg" (Ringu) z 1998 roku to jeden z najbardziej znanych japońskich horrorów, który stał się międzynarodowym fenomenem. Historia koncentruje się na przeklętej taśmie wideo, która w ciągu siedmiu dni doprowadza do śmierci każdego, kto ją obejrzy. Mamy tu do czynienia z duchem Sadako Yamamury, który powstał z głębokiego pragnienia zemsty. Sadako, będąc jeszcze żywą, posiadała nadprzyrodzone moce, które budziły strach u innych. Po brutalnej śmierci została wrzucona do studni, a jej dusza, kierowana gniewem i pragnieniem zemsty, nasyciła wspomnianą kasetę wideo.
Duch Sadako jest przerażającym przykładem onryō, czyli mściwego ducha. Zostaje na tym świecie, aby ukarać tych, którzy wyrządzili jej krzywdę. Wygląd Sadako - z jej długimi, czarnymi włosami zasłaniającymi twarz - stał się ikoniczny na całym świecie. "The Ring: Krąg" nie tylko straszy, ale również pokazuje, że Japończycy wierzą w to, że silne negatywne emocje mogą przekształcić duszę w potężnego ducha – zjawę zdolną do przynoszenia śmierci i zniszczenia.
Klątwa Ju-on (Ju-on: The Grudge): mściwy duch zamieszkujący nawiedzony dom
"Klątwa Ju-on" (Ju-on: The Grudge) z 2002 roku to kolejny klasyczny japoński horror, który eksploruje temat mściwych duchów. Fabuła koncentruje się na nawiedzonym domu, w którym zamieszkują duchy Kayako Saeki i jej syna Toshio. Kayako została brutalnie zamordowana przez swojego męża, a jej dusza, przepełniona gniewem i pragnieniem zemsty, została uwięziona w domu. Każdy, kto przekroczy próg nawiedzonego domu, staje się ofiarą klątwy i w niedługim czasie ginie.
Duch Kayako jest uosobieniem onryō. Dusza tej kobiety nie zaznała spokoju po śmierci, przez co wciąż pragnie zemsty. Jej obecność oraz sposób, w jaki przekazuje klątwę na kolejne ofiary, są przykładem tego, jak silne negatywne emocje mogą przekształcić się w nadprzyrodzoną siłę. Kayako nieustannie poluje na tych, którzy mają nieszczęście natknąć się na jej dom, bez względu na ich związki z pierwotnym źródłem tragedii.
Inne horrory, seriale i powieści
Japońska literatura i filmy są pełne innych dzieł, w których negatywne emocje prowadzą do powstania duchów i zjaw. Oto kilka dodatkowych tytułów, które mogą Was zainteresować:
Dark Water (Honogurai Mizu no Soko kara) z 2002 roku: Historia matki i córki, które przeprowadzają się do nowego mieszkania. Zaczynają tu doświadczać dziwnych i przerażających zjawisk związanych z duchem małej dziewczynki, która zginęła w tragicznych okolicznościach.
Kwaidan: Zbiór japońskich opowieści o duchach autorstwa Lafcadio Hearna, wydany w 1904 roku. Zawarte są w nim historie oparte na tradycyjnych japońskich legendach, przedstawiające różnorodne duchy. Tytuł ten został później wykorzystana jako podstawa filmu Kwaidan z 1964 roku w reżyserii Masakiego Kobayashiego.
Puls (Kairo) z 2001 roku: Historia filmu eksploruje temat duchów kontaktujących się z nami przez Internet, powstałych na skutek samotności i depresji. Film wyróżnia się powolnym budowaniem napięcia i atmosferą przesiąkniętą poczuciem beznadziei i izolacji.
Podsumowanie
Emocje, zwłaszcza te negatywne, odgrywają kluczową rolę w japońskim folklorze i popkulturze, stanowiąc źródło inspiracji dla wielu historii o duchach i zjawach. Tradycyjne wierzenia, zakorzenione w shintoizmie i buddyzmie, pokazują, że smutek, gniew i pragnienie zemsty mogą doprowadzić do powstania potężnych duchów, takich jak yūrei i onryō. Wszystkie te opowieści odzwierciedlają głębokie wierzenia Japończyków w to, że negatywne uczucia mogą przyciągać złą energię.
W japońskiej kulturze istotną rolę odgrywają również koncepcje honne i tatemae, które tłumaczą różnice między "umysłem prywatnym" a "umysłem publicznym". Honne to prawdziwe uczucia i myśli, które często są ukrywane przed innymi, natomiast tatemae to zachowanie pod publikę, którego człowiek trzyma się w celu spełnienia oczekiwań społecznych. W tym miejscu warto wspomnieć, że Japończycy uważają, że ich kultura jest wyjątkowa pod względem posiadania tych koncepcji, wpływających na sposób wyrażania emocji i relacje z innymi.
Mam nadzieję, że dzięki temu artykułowi, łatwiej Wam będzie teraz zrozumieć, dlaczego postacie z anime często prowadzą wewnętrzny dialog. Ponadto zrozumienie roli negatywnych emocji oraz koncepcji honne i tatemae pozwala na głębsze docenienie kulturowych i psychologicznych kontekstów w różnych dziełach japońskiej popkultury. To pozwoli jeszcze pełniej cieszyć się japońskim anime, mangami i filmami.
Zapraszam do dyskusji w komentarzach pod artykułem. Pamiętacie jeszcze jakieś seriale anime lub filmy, które eksplorują motyw emocji manifestujących się jako zjawy bądź duchy?
Źródła i odnośniki (rozwiń)
1. Yūrei, artykuł na https://en.wikipedia.org/wiki/Y%C5%ABrei.
2. Onryō, artykuł na https://en.wikipedia.org/wiki/Onry%C5%8D.
3. Honne i Tatemae, artykuł na https://en.wikipedia.org/wiki/Honne_and_tatemae.
4. Książka 'Kwaidan' (1904) autorstwa Lafcadio Hearn'a; polskie wydanie 'Kwaidan. Demony japońskiego folkloru' (2023), Wydawnictwo Replika.
5. Synkretyzm shintō-buddyjski, artykuł na: https://pl.wikipedia.org/wiki/Synkretyzm_shint%C5%8D-buddyjski
6. Opowieść Yotsuya Kaidan, artykuł na: https://en.wikipedia.org/wiki/Yotsuya_Kaidan
7. Obrazy wykorzystane w artykule: źródła własne, YouTube i Envato.
KOMENTARZE